“Bén duyên” với cây sả Java
Vài năm trở lại đây, cấp ủy, chính quyền huyện Mường La đã khuyến khích, vận động người dân chuyển đổi diện tích trồng ngô, sắn năng suất thấp sang trồng sả Java để lấy tinh dầu. Hợp tác xã Tinh dầu dược liệu Mường La ra đời vào năm 2018 tại bản Nà Núa, xã Pi Toong, tập hợp nông dân trồng cây sả Java.
Chị Lò Thị Kim Thương, dân tộc Thái, Giám đốc Hợp tác xã Tinh dầu dược liệu Mường La cho biết: Nhiều người vẫn thường nhầm lẫn giữa sả Java và sả chanh - loại cây thường sử dụng làm gia vị thường ngày. Trên thực tế, đây là hai loại cùng thuộc chi sả nhưng khác giống. Củ của cây sả chanh thường có màu xanh, lá hơi trắng ngà. Cây sả chanh được dùng làm gia vị xào nấu, ướp hàng ngày như một loại gia vị trong cuộc sống. Sả Java hay còn gọi là sả cỏ, củ sả màu tía hoặc hơi tía, thân và củ có vị đắng không ăn được, dùng làm nguyên liệu chiết suất tinh dầu và chủ yếu dùng trong công nghiệp dược phẩm hay dùng để sản xuất các sản phẩm làm đẹp.
Chị Lò Thị Kim Thương giới thiệu sản phẩm với khách hàngÔng Lò Văn Thành, bản Chò, xã Pi Toong, chia sẻ: Năm 2018 trở về trước, gia đình tôi trồng ngô, với 6 sào ngô chỉ thu được khoảng 15-18 triệu đồng một năm. Từ khi chuyển sang trồng sả hợp tác xã bao tiêu sản phẩm, năm 2019, gia đình tôi thu được hơn 45 triệu đồng. Trồng ngô rất vất vả vì mỗi vụ chỉ trồng trong vài tháng, thu hoạch xong phải làm đất, trồng vụ mới. Nhưng trồng sả nhàn hơn nhiều, sả lớn thì thu hoạch để lại phần gốc, chúng tự mọc lên tiếp. “Cây sả có ưu điểm phát triển tốt trên đất dốc, dễ chăm sóc, không cần bón nhiều phân, sau khi trồng được 3-5 tháng có thể thu hoạch lần đầu. Sau đó, cứ 45 ngày thu hoạch một lần, thu hoạch từ 5-7 năm mới phải trồng lại”, ông Thành nói.
Chị Lò Thị Kim Thương cho hay: Hợp tác xã Tinh dầu dược liệu Mường La được thành lập năm 2018, với 15 thành viên góp vốn. Ban đầu, chúng tôi vận động một số hộ dân trong xã trồng thử nghiệm hơn 20ha sả Java làm nguyên liệu cung cấp cho hợp tác sản xuất, chiết xuất tinh dầu. Sau thời gian chăm sóc và thu hoạch, nhận thấy cây sả có khả năng sinh trưởng phát triển tốt, lượng tinh dầu tương đối cao, đáp ứng đủ các chỉ tiêu để làm nguyên liệu chiết xuất tinh dầu, hợp tác xã đã vận động toàn bộ bà con nông dân trong cả thôn tham gia chuyển đổi và mở rộng diện tích trồng sả Java. Với những thành viên chưa có vốn, hợp tác xã hỗ trợ 30 - 50% số tiền mua cây giống, hỗ trợ về kỹ thuật, phương pháp trồng, chăm sóc và thu hoạch lá. Đồng thời, trực tiếp thu mua toàn bộ lá sả để chiết xuất tinh dầu. Từ diện tích trồng thí điểm ban đầu, đến nay diện tích trồng sả đã tăng lên hơn 80ha, tập trung chủ yếu ở xã Pi Toong (trong đó, 45ha đang cho thu hoạch). Nhờ sự liên kết này, hợp tác xã có vùng nguyên liệu ổn định phục vụ hoạt động sản xuất tinh dầu, vừa đảm bảo đầu ra cho sản phẩm cây trồng, vừa ổn định thu nhập của các thành viên. Hiện hợp tác xã đang tính toán các điều kiện để xuất khẩu sản phẩm, đem lại nguồn thu ổn định cho các hộ thành viên, giải quyết việc làm cho nhiều lao động địa phương.
Chiết xuất tinh dầu sả tại Hợp tác xã Tinh dầu dược liệu Mường La, bản Nà Núa, xã Pi ToongSả Java trở thành mô hình sản xuất hiệu quả
Hiện nay, cơ sở chiết xuất tinh dầu sả Java của hợp tác xã đang hoạt động ổn định và đang tiếp tục mở rộng quy mô sản xuất. Trung bình 1 tấn lá sả chiết xuất được 8kg tinh dầu, giá thị trường khoảng 400.000 đồng/kg tinh dầu. Mỗi năm sả cho thu khoảng 5-6 lượt lá, năng suất trung bình trên 17 tấn lá/ha/năm. Hợp tác xã tinh dầu dược liệu Mường La đang sản xuất tinh dầu dạng lọ có vòi xịt và lọ nắp đậy dùng cho đèn xông tinh dầu, giá bán 150.000 đồng/lọ nhỏ và 250.000 đồng/lọ to. Tinh dầu sả có rất nhiều công dụng, dùng để xông hơi, khử mùi, thanh lọc không khí, diệt khuẩn, đuổi côn trùng. Tinh dầu sả có thể kết hợp với các mùi hương khác trong sản xuất nước hoa, có thể được sử dụng để mát-xa, làm giảm đau nhức chân, tay...
Sản phẩm tinh dầu sả Java của Hợp tác xã Tinh dầu dược liệu Mường La đã được chọn là sản phẩm mỗi làng, xã một sản phẩm điểm của tỉnh Sơn La năm 2019. Hiện sản phẩm đã tạo dựng được thương hiệu trên thị trường, đầu ra ổn định, giá thành cao, cung cấp cho một số thị trường trong và ngoài tỉnh như: Hà Nội, Hải Phòng, Lai Châu, Tuyên Quang… và đang tiếp tục mở rộng thị trường để xuất khẩu ra nước ngoài. Năm 2019, doanh thu của Hợp tác xã Tinh dầu dược liệu Mường La đạt trên 1,5 tỷ đồng, thu nhập bình quân mỗi thành viên và các hộ nông dân từ 5 – 6 triệu đồng/người/tháng.
Trồng sả Java đem lại nguồn thu ổn định cho các hộ gia đìnhÔng Nguyễn Văn Tâm - Trưởng phòng Nông nghiệp và Phát triển nông thôn huyện Mường La, tỉnh Sơn La cho hay: Mô hình trồng và chế xuất tinh dầu sả Java của Hợp tác xã Tinh dầu dược liệu Mường La được đánh giá là một mô hình sản xuất hiệu quả, được chọn là sản phẩm đầu tiên trong Chương trình “Mỗi xã, phường một sản phẩm” của huyện Mường La. Mô hình này đang góp phần tạo việc làm, mang lại nguồn thu nhập ổn định cho người dân địa phương. “Trồng sả Java có hiệu quả kinh tế cao hơn nhiều so với một số loại cây trồng truyền thống như ngô, cây lúa và sắn. Hơn nữa, giống sả này lại phù hợp với điều kiện địa hình, khí hậu, thổ nhưỡng ở xã Pi Toong (huyện Mường La) nên phát triển tốt, hiệu quả”, ông Tâm nói.
Theo ông Tâm, giai đoạn 2020 - 2025, huyện Mường La dự tính có ít nhất 2 - 3 sản phẩm “Mỗi xã, phường một sản phẩm” mỗi năm để các nông hộ, nhóm hộ và hợp tác xã đăng ký theo hình thức đặc sản đối với địa phương. Đối với các sản phẩm “Mỗi xã, phường một sản phẩm” phải là những sản phẩm mang đặc trưng của mỗi làng xã, mỗi địa phương.
Chu Khôi