Từng bước hoàn thiện chính sách
Chính sách BHXH với lao động và cán bộ quản lý tại HTX được thực hiện từ năm 2003. Cụ thể, Nghị định số 01/2003/NĐ-CP về việc sửa đổi, bổ sung một số điều của Điều lệ BHXH ban hành kèm theo Nghị định số 12/CP ngày 26/1/1995 của Chính phủ đã quy định bổ sung nhóm đối tượng tham gia BHXH bắt buộc là: NLĐ, xã viên làm việc và hưởng tiền công theo HĐLĐ từ đủ 3 tháng trở lên trong các HTX thành lập, hoạt động theo Luật HTX.
Hợp tác xã nông lâm nghiệp Bình Sơn (Thanh Hóa) liên kết các hộ trồng chè tham gia sản xuất tập trung. Ảnh: Hoa Mai/TTXVN
Từ năm 2016 đến nay, theo quy định tại Luật BHXH 2014, đã bổ sung đối tượng tham gia BHXH là NLĐ, cán bộ quản lý trong HTX theo hướng toàn diện hơn. Theo đó, đã sửa đổi hoàn thiện quy định về đối tượng tham gia BHXH bắt buộc đối với người quản lý, điều hành hợp tác xã có hưởng tiền lương. Từ ngày 1/1/2018 trở đi, mở rộng đối tượng tham gia BHXH bắt buộc đối với NLĐ làm việc theo hợp đồng lao động (HĐLĐ) có thời hạn từ đủ 1 tháng trở lên trong các HTX.
Bên cạnh đó, Luật BHXH cũng đã quy định chính sách hỗ trợ tiền đóng cho người tham gia BHXH tự nguyện, trong đó xã viên, NLĐ thuộc HTX không thuộc đối tượng tham gia BHXH bắt buộc thì thuộc đối tượng tham gia BHXH tự nguyện và được hưởng chính sách hỗ trợ này.
Bộ Lao động, Thương binh và Xã hội (LĐTBXH) đánh giá, trong giai đoạn vừa qua, chính sách BHXH đối với người làm việc trong các HTX được ban hành kịp thời, phù hợp với quá trình phát triển của kinh tế hợp tác và điều kiện, nhu cầu của NLĐ, góp phần mở rộng diện bao phủ BHXH, bảo vệ NLĐ và thân nhân của họ trước các rủi ro trong quá trình sản xuất, tạo điều kiện cho người làm việc trong HTX có lương hưu khi hết tuổi lao động.
Với việc triển khai đồng bộ nhiều giải pháp thành lập mới, tái cơ cấu các hợp tác xã đang hoạt động, tổ chức sản xuất theo mô hình HTX kiểu mới... góp phần nâng cao hiệu quả sản xuất kinh doanh của các HTX, nâng cao thu nhập cho người lao động, tạo điều kiện thuận lợi hơn cho việc thực hiện chính sách BHXH đối với người lao động làm việc trong các HTX.
Theo thống kê của Bộ LĐTBXH, vào năm 2020, số HTX tham gia BHXH bắt buộc là trên 7.400 đơn vị chiếm khoảng 28,6% số HTX, số người tham gia BHXH bắt buộc thuộc HTX là trên 41.500 người, thực tế chỉ chiếm dưới 2% số lao động thường xuyên tại HTX.
Dư địa tăng trưởng còn lớn
Theo số liệu của Liên minh HTX Việt Nam, đến hết năm 2021, cả nước có 27.342 HTX, tăng 16.420 đơn vị (gấp 2,5 lần) so với năm 2001; thu hút gần 6 triệu thành viên và tạo việc làm cho gần 1 triệu NLĐ.
Theo số liệu thống kê của BHXH Việt Nam, số người tham gia BHXH bắt buộc thuộc các HTX có xu hướng không ổn định, tăng, giảm theo từng năm. Trong khi đó, số HTX tham gia đóng BHXH bắt buộc cho NLĐ và xã viên trong HTX thì lại có xu hướng tăng lên qua từng năm. Điều này có nghĩa là bình quân số người tham gia BHXH bắt buộc bình trên mỗi đơn vị HTX đang có xu hướng giảm dần.
Trước ảnh hưởng của đại dịch COVID-19, số đơn vị, số NLĐ, cán bộ quản lý trong HTX đang có xu hướng giảm. Ở thời điểm tháng 10/2021, số người tham gia BHXH thuộc HTX là 37.646 người (giảm 9,4% so với cuối năm 2020), số HTX tham gia BHXH là 5.688 đơn vị (giảm 23,66% so với cuối năm 2020).
Về tiền lương làm căn cứ đóng BHXH bắt buộc của người thuộc HTX, cơ bản tương đương với mức thu nhập bình quân của người lao động trong HTX (4,3 triệu đồng/tháng). Tuy nhiên, mức bình quân tiền lương làm căn cứ đóng BHXH bắt buộc của người thuộc HTX thấp hơn mức bình quân tiền lương làm căn cứ đóng BHXH của NLĐ nói chung. Mức tăng tiền lương làm căn cứ đóng BHXH bắt buộc của người thuộc HTX về cơ bản còn thấp hơn so với mức tăng bình quân tiền lương chung làm căn cứ đóng BHXH (trừ năm 2018).
Mặc dù trong giai đoạn 2016-2020 vừa qua, Nhà nước đã ban hành, sửa đổi nhiều chính sách BHXH nhằm mở rộng đối tượng tham gia BHXH trong HTX, nhưng số người thuộc khu vực HTX tham gia BHXH vẫn còn khiêm tốn so với số thành viên, số lao động làm việc thường xuyên tại các đơn vị này.
Để khắc phục những hạn chế nói trên, bên cạnh việc tăng cường công tác thông tin, tuyên truyền, phổ biến quy định của pháp luật BHXH với HTX, NLĐ, thành viên HTX, Bộ LĐTBXH cũng đề nghị tiếp tục rà soát, hoàn thiện hệ thống pháp luật BHXH phù hợp với nhóm đối tượng tại các đơn vị này; Rà soát, nghiên cứu mở rộng đối tượng tham gia BHXH bắt buộc đối với người quản lý, điều hành HTX không hưởng tiền lương khi sửa đổi Luật BHXH theo tinh thần Nghị quyết số 28-NQ/TW ngày 23/5/2018 của Ban Chấp hành Trung ương khóa XII về cải cách chính sách BHXH; Nghiên cứu, điều chỉnh chính sách phù hợp, tăng tính hấp dẫn để thu hút sự tham gia của người lao động trong khu vực HTX gắn với đặc thù của khu vực này là nhiều việc làm không chính thức, thu nhập không ổn định.
Bên cạnh đó, các địa phương cũng cần triển khai đồng bộ nhiều giải pháp đổi mới, phát triển kinh tế tập thể, HTX, góp phần nâng cao hiệu quả sản xuất kinh doanh của các HTX, ổn định việc làm, nâng cao thu nhập cho NLĐ, tạo điều kiện thuận lợi hơn cho việc thực hiện chính sách BHXH đối với NLĐ làm việc trong các HTX.